Konsultowane obecnie zmiany ustawy o finansach publicznych obejmują też zasady dotyczące audytu wewnętrznego w samorządach. Przypominamy, jaki jest obecny stan prawny i w jakich sytuacjach jednostka samorządu terytorialnego jest zobowiązana do przeprowadzenia audytu wewnętrznego.
Kiedy samorząd powinien przeprowadzić audyt wewnętrzny? Oczywiście z punktu widzenia audytora, nasuwa się odpowiedź, że zawsze i wcale to nie wynika z tego, że chcemy mieć pracę. Otóż audyt wewnętrzny to doskonałe narzędzie dla włodarzy gmin, dające spojrzenie z boku na realizowane procesy, wykonywane operacje czy sprawność mechanizmów kontrolnych podczas operacji finansowych. Audyt wewnętrzny to taki swoisty system wczesnego ostrzegania, który poprzez niezależne spojrzenie z boku ma zbadać czy obszary, w których istnieją zagrożenia dla działalności jst działają w porządku czy nie. Mówiąc fachowo, audyt ma dostrzec ryzyka, zanim się zmaterializują.
Ustawa o finansach publicznych: zasady przeprowadzania audytu wewnętrznego w JST
Z punktu widzenia formalnego, audyt wewnętrzny, według stanu na połowę maja 2022 r., musi być prowadzony we wszystkich JST, w których wielkość budżetu, po dowolnej ze stron, przekroczyła 40 milionów złotych (planowana jest tu zmiana, projekt zmiany ustawy o finansach publicznych znajduje się w konsultacjach). Precyzuje to art. 274 ust. 3 UoFP. W zależności od wielkości budżetu obowiązują jednak nieco inne warunki.
- W przypadku budżetu nieprzekraczającego 100 milionów złotych audyt wewnętrzny może być realizowany przez usługodawcę niezatrudnionego w jst
- W przypadku budżetu równego lub większego od 100 milionów złotych jst jest zobowiązana do zatrudnienia audytora wewnętrznego
Co zatem z jednostkami o mniejszym budżecie? Tu decyzja jest w ręku włodarza, który może podjąć decyzję o wprowadzeniu funkcji audytu wewnętrznego, nawet jeśli progi ustawowe nie zostały przekroczone.
Audyt wewnętrzny w małych gminach
Czy zatem małe samorządy potrzebują audytu wewnętrznego? Tak, nawet bardziej niż te większe. Dlatego, że w małych JST ewentualne straty są znacznie bardziej dotkliwe niż w tych większych. I nierzadko tak się dzieje, że samorządy, które ze względów ustawowych rozpoczęły prowadzenie audytu wewnętrznego, pomimo wyjścia w następnym roku poniżej progu, kontynuują audyt, doceniając jego rolę i przydatność w zarządzaniu jednostką.
Jakie warunki musi spełniać audytor wewnętrzny w jst?
Kto może prowadzić audyt wewnętrzny? Otóż ustawa precyzuje wymogi dla audytorów, wymieniając całą listę certyfikatów, z których najważniejsze to CIA – Certified Internal Auditor, CGAP – Certified Government Auditing Professional, CISA – Certified Information Systems Auditor i wreszcie licencja Ministerstwa Finansów, która była możliwa do uzyskania do 2006 (projekt zmian w ustawie zakłada przywrócenie możliwości uzyskania tych uprawnień). Wspomnieć jeszcze należy o biegłych rewidentach i absolwentach studiów podyplomowych w zakresie audytu wewnętrznego, legitymujących się dwuletnią praktyką w zakresie audytu wewnętrznego. Dodatkowe kryteria wynikające z ustawy o finansach publicznych to obywatelstwo polskie (lub obywatelstwo państwa członkowskiego UE lub innego państwa, którego obywatelom, na podstawie umów międzynarodowych lub przepisów prawa wspólnotowego, przysługuje prawo podjęcia zatrudnienia w Polsce) i pełna zdolność do czynności prawnych. Audytorem nie może też być osoba karana za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe.
Tyle wymogi formalne. Nie zapominajmy jednak o nieujętych w ustawie kompetencjach miękkich, które są niezbędne w pracy audytora wewnętrznego: wysokie umiejętności interpersonalne, dobra komunikacja, asertywność, umiejętność stawiania pytań, dociekliwość. Zatrudnienie kompetentnego i doświadczonego audytora jest gwarancją, że audyt wewnętrzny będzie nie tylko realizacją ustawowego obowiązku, ale realnym i cennym wsparciem w bezpiecznym funkcjonowaniu samorządu.
Tomasz Dygała
Ekspert w dziedzinie audytu wewnętrznego i ochrony danych osobowych z długoletnim stażem (od 1994 r.), posiada tytuł zawodowy Certified Internal Auditor. Ma bogate doświadczenie w zakresie samodzielnie realizowanych projektów audytorskich w JST. Absolwent Wydział Handlu Wewnętrznego Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie.
